Η Κόκκινη Εκκλησιά

Η Κόκκινη Εκκλησιά ή Παναγία Βελλάς  είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία που δημιούργησε κατά τον 13ο αιώνα στην 
Ήπειρο η ένδοξος δυναστεία των Κομνηνοδουκάδων.
Βρίσκεται στον οικισμό Παλαιοχώρι, 3 χιλ. νότια του Βουργαρελίου. Δεν υπάρχουν ίχνη του παλαιού μοναστηριού όμως παραμένει άθικτος ο ναός. 
Κτίστηκε το 1281 απ' τον πρωτοστράτορα Ιωάννη Τσιμισκή και
τον αδελφό του Θεόδωρο, όταν Δεσπότης της Άρτας ήταν ο Νικηφόρος Α΄, όπως μας πληροφορεί φθαρμένη κτητορική επιγραφή γραμμένη σε τοίχο του εσωτερικού 
του Ναού.

Είναι σταυρεπίστεγος ναός χωρίς τρούλλο στον τύπο των δικιονίων με ποικιλόμορφη στέγη, ανατολικά δε καταλήγει σε τρίπλευρη κόγχη. Θεωρείται βέβαιο ότι αρχικά ο μακρύς ορθογώνιος ναός είχε τρούλλο. Ο τρούλλος αυτός κατέπεσε και τη θέση του πήρε η σημερινή δικλινής στέγη. 
Τα σκέλη του σταυρού της στέγης καθώς και οι θόλοι που
καλύπτουν το νάρθηκα, καταλήγουν εξωτερικά σε ελλειψοειδή αετώματα που σκεπάζουν από ένα περίτεχνα κοσμημένο ψευδοτρίλοβο παράθυρο. Αρχικά είχε πέντε εισόδους, απ' τις οποίες οι τρεις φράχτηκαν.

Ο ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος αναφέρει σχετικά με το όνομα: Η ονομασία Κόκκινη Εκκλησιά οφείλεται στο ζωηρώς ερυθρό χρώμα των πλίνθων, από τις οποίες αποτελείται η τοιχοποιϊα του ναού. Παναγία Βελλάς δε ονομάστηκε λόγω της σχέσης της με την επισκοπή ή τη μονή Βελλάς, κωμόπολη στην αρχαία Φωτίκη, παρά τον ποταμό Θύαμη. 


Από παράδοση λέγεται και βασιλομονάστηρο, πιθανόν διότι αποτέλεσε κάποτε το καθολικό (κυρίως ναό) βασιλικής μονής που όταν εγκαταλείφθηκε, έγινε μετόχι στη μονή Βελλάς, από όπου και το όνομα.
 

Στις τοιχογραφίες που διατηρούνται αποσπασματικά και με φθορές και χρονολογούνται στα 1295, εικονίζονται άγιοι και λαϊκοί, όπως οι κτήτορες Θεόδωρος Τσιμισκής και η σύζυγος του Μαρία, ο αδελφός του Ιωάννης και η σύζυγός του Άννα, οι δεσπόται Νικηφόρος  και Άννα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
    MyPhotoPics